NIK przeprowadziła kontrolę Izery. Opóźnienia i nieprawidłowości

Miał obyć milion elektryków. Tak przynajmniej zapowiadał premier Mateusz Morawiecki. Pamiętamy huczną prezentację projektu Izery. Misję utworzenia polskiego samochodu elektrycznego dostała spółka ElectroMobility Poland. W 2020 roku jej prezes zapowiadał, że już za 3 lata pierwszy polski elektryk zjedzie z taśmy produkcyjnej. Mamy drugą połowę 2023 roku, a nie stoi nawet fabryka. Teraz terminy to: rozpoczęcie budowy fabryki w 2024 roku, pierwsze egzemplarze zjadą z linii pod koniec 2025 roku. 

Sama spółka powstała w 2016 roku, a jej udziałowcami zostali: PGE, Energia, Enea oraz Taurona. W 2021 roku Skarb Państwa podpisał z ElectroMobility Poland umowę inwestycyjną o wartości 250 mln złotych i przejął większość udziałów.

Cały proces od kilku lat przebiega bardzo opornie. Politycy Zjednoczonej Prawicy przegłosowali nawet tzw. "lex Izera", który miał ułatwić przejęcie przez wykonawcę projektu działek od Lasów Państwowych pod fabrykę. W tym roku okazało się, że spółka musi startować w otwartym przetargu o ważną działkę, a jeżeli ostatecznie nie uda się zdobyć wystarczającego terenu w Jaworznie, spółka przewiduje zmianę lokalizacji. 

"Elektryzująca" kontrola NIK

Kontrola została przeprowadzona w 2022 roku i jej wyniki zostały przedstawione Kancelarii Premiera oraz spółce ElectroMobility Poland. 20 września Najwyższa Izba Kontroli udostępniła do wiadomości publicznej oceny i wnioski pokontrolne.

- Z uwagi na tajemnice ustawowo chronione, wyniki kontroli mogą zostać podane do publicznej wiadomości w ograniczonym zakresie – w całości są one znane Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz spółce ElektroMobility Poland SA - informuje NIK.

Kontrolerzy dopatrzyli się wielu nieprawidłowości. Raport NIK-u koncentruje się głównie na dwóch tematach: przejęcia udziałów przez Skarb Państwa za 250 mln złotych z Funduszu Reprywatyzacji oraz opóźnień w całym projekcie. 

Według NIK wspomniane 250 mln złotych zaangażowane przez premiera, było "działaniem nierzetelnym i niosącym za sobą ryzyka co do gospodarności wydatkowania środków publicznych – struktura finansowania fazy przygotowawczej Projektu zakładała bowiem uzyskanie pozostałej części finansowania niezbędnej do jej zakończenia ze środków niestanowiących pewnego źródła dostępnego finansowania". 

Kontrolerzy ocenili, że Kancelaria Premiera nie prowadziła rzetelnego nadzoru nad Umową Inwestycyjną. Podkreślają m.in. opóźnienia w przyjętym przez umowę nowym harmonogramie. Według ustaleń, spółka  ElectroMobility Poland nie składała przez ponad pól roku wniosku o zmianę harmonogramu, chociaż zgodnie z postanowieniami Umowy jakakolwiek zmiana harmonogramu wymagała uprzedniego wniosku Spółki skierowanego do Skarbu Państwa oraz zgody Skarbu Państwa wyrażonej na piśmie.

Opóźnienia i ryzyka

NIK stwierdził też nierzetelny nadzór KPRM nad realizacją uchwały Walnego EMP w zakresie wypłacanych wynagrodzeń oraz monitorowania uchwał Rady Nadzorczej Spółki. Jednak wydaje się, że istotniejsze uwagi pokontrolne dotyczą stanu realizacji projektu na 30 sierpnia 2022 roku (data zakończenia kontroli).

Według kontrolerów doszło do wielu istotnych opóźnień. - Założenia projektu budowy samochodu elektrycznego Izera i jego cele strategiczne nie były realizowane terminowo. Od października 2016 r. do dnia zakończenia czynności kontrolnych w Spółce (30 sierpnia 2022 r.) nie zrealizowała ona założeń w planowanych i przedłużanych terminach wynikających z kolejnych dokumentów planistycznych, ani nie wyszła poza prace przygotowawcze. Długotrwałość realizacji Projektu i problemy w zakresie określenia jego struktury finansowej aktualizowały istotne ryzyka dla Projektu - informuje NIK.

Jakie to ryzyka? Według Izby, opóźnienia w realizacji projektu mogą wpłynąć na m.in. konkurencyjność Izery (jeżeli wgl powstanie). NIK zauważa, że rynek samochodów elektrycznych jest bardzo dynamiczny i ciągle się zmienia. Wprowadzane są nowe rozwiązania technologiczne itd. Dlatego projekt Izery z powodu wielu opóźnień może być ostatecznie "nieatrakcyjny" i nie będzie na niego popytu. 

- NIK wskazała, że choć Projekt stanowi ambitne zamierzenie rozwojowe, obarczony jest wysokimi ryzykami, i przed każdą przyszłą znaczącą decyzją w projekcie, w tym o zaangażowaniu środków ze źródeł publicznych, wymaga wieloaspektowego rozważenia jej zasadności i skutków - czytamy w analizie wyników kontroli. 

Najwyższa Izba Kontroli wystosowała poniższe wnioski pokontrolne:

• Do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów:
  • Podjęcie prac legislacyjnych w celu doprecyzowania przepisów ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami w zakresie zawierania się podlegającego ewentualnemu naliczeniu podatku od towarów i usług w limitach ustawowych wynagrodzeń członków zarządu spółek podlegających regulacji ww. ustawy.
  • Aktualizacja Zasad nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa i załączników do nich w celu dostosowania do przepisów podatkowych oraz ujęcie w nich wytycznych wskazujących na zróżnicowane wymogi w procesach zawierania umów o świadczenie usług zarządzania w spółkach podlegających regulacji ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami.
  • Dokonanie – w przypadku dalszego stosowania rozwiązania, o którym mowa art. 69h ust. 1 ustawy o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników – zmiany sposobu rozpatrywania wniosków o objęcie akcji za środki z Funduszu Reprywatyzacji poprzez badanie przez KPRM możliwości i realności pozyskania przez wnioskodawcę pozostałej kwoty finansowania projektu, w związku z którym ma nastąpić zaangażowanie Skarbu Państwa, w celu weryfikacji możliwości zamknięcia struktury finansowej projektu i jego realizacji.
• Do Prezesa Zarządu ElectroMobility Poland SA:
  • Niezwłoczne dokonanie przez Zarząd EMP kompleksowej analizy stanu realizacji projektu budowy samochodu elektrycznego Izera, z uwzględnieniem obecnych i przyszłych źródeł jego finansowania oraz zaplanowaniem scenariuszy sytuacji na dalszych etapach Projektu i sposobów przeciwdziałania ryzykom projektowym, i przedstawienie jej Radzie Nadzorczej EMP do rozpatrzenia i zaopiniowania – w celu przedłożenia Walnemu Zgromadzeniu Spółki.
  • Podjęcie przez Radę Nadzorczą EMP działań mających na celu ustalenie kwotowej wysokości wynagrodzenia stałego Członków Zarządu EMP, przy uwzględnieniu podatku od towarów i usług, która nie będzie przekraczać maksymalnego limitu określonego w uchwale NWZ EMP w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń Członków Zarządu Spółki.

fot. IZERA