Zmarła Barbara Tomicka-Nowakowska – honorowa obywatelka Katowic, która 68 lat temu wraz z dwiema koleżankami publicznie sprzeciwiła się zmianie nazwy miasta na Stalinogród. O jej śmierci poinformował prezydent Katowic Marcin Krupa.
Z przykrością informuję, że zmarła Honorowa Obywatelka Katowic Barbara Tomicka-Nowakowska z domu Galas, polska działaczka podziemia, która w 1953 r. podjęła publiczny sprzeciw wobec zmiany nazwy Katowice na Stalinogród
– napisał w środę prezydent w portalu społecznościowym, składając rodzinie i bliskim zmarłej wyrazy głębokiego współczucia.
Marcin Krupa przypomniał, że w 2008 r. Barbara Tomicka-Nowakowska została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Od 2004 r. wraz Natalią Piekarską-Ponetą (zmarłą w 2013 r.) była honorową obywatelką Katowic. Nieżyjąca już wówczas Zofia Klimonda – trzecia z bohaterek – została później patronką skweru na katowickim Osiedlu Paderewskiego. Katowiccy samorządowcy podkreślają, że swoim odważnym czynem trzy nastolatki na zawsze wpisały się w historię górnośląskiej stolicy.
W 1953 r. uczennice chorzowskiego liceum imienia Marii Skłodowskiej-Curie, posługując się czcionkami z dziecięcej drukarni i pożyczoną maszyną do pisania, przygotowywały ulotki o znamiennych tytułach: "Precz ze Stalinogrodem", "Komuna to zaraza", "Górnicy nie dajcie z siebie wyciskać potu", "Śmierć komunie". Następie rozrzuciły je w środkach komunikacji i w miejscach publicznych, pisały też kredą i farbą na murach.
Decyzję o zmianie nazwy Katowic władze PRL podjęły dwa dni po śmierci Józefa Stalina. 7 marca 1953 r. w Katowicach odbyło się wspólne posiedzenie Komitetu Wojewódzkiego PZPR i prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Przyjęto jednomyślną uchwałę, w której zwrócono się do Komitetu Centralnego PZPR i rządu z prośbą "w imieniu śląskich mas pracujących" o nadanie Katowicom nowej nazwy – Stalinogród. Tego samego dnia stosowną uchwałę przyjęły Rada Państwa i Rada Ministrów. Wiązała się z tym również zmiana nazwy województwa na stalinogrodzkie.
Choć formalnie inicjatywa zmiany nazwy wyszła z Katowic, faktycznie – według historyków – decyzja zapadła w Warszawie w kręgu najwyższych władz państwowych. Najbardziej prawdopodobnym autorem tego pomysłu był Bolesław Bierut. 6 marca polecono I sekretarzowi Komitetu Wojewódzkiego PZPR Józefowi Olszewskiemu, by tak wszystko zorganizował, żeby to klasa robotnicza chciała zmiany nazwy – wynika z ustaleń badaczy.
Formalnie do takiej zmiany potrzebna była jeszcze ustawa sejmowa, przyjęta bez głosu sprzeciwu 28 kwietnia 1953 r. Wnioskował o to poseł, znany śląski pisarz Gustaw Morcinek. Wielu miało mu to później za złe, a on sam wiele razy mówił, że wstydzi się tego faktu z czasów apogeum stalinizmu w Polsce. W ciągu kilku godzin od przyjęcia nowej ustawy w Katowicach zaczęto zmieniać szyldy, drogowskazy i wszelkie tablice informujące. Rano mieszkańcy obudzili w "nowym" miejscu – Stalinogrodzie.
Zmianie nazwy sprzeciwiły się trzy licealistki, które poniosły za to surowe konsekwencje. Po kilku tygodniach dziewczyny zostały zatrzymane. Poddano je brutalnemu śledztwu, były bite i poniżane. 8 czerwca 1953 r. sąd uznał je winnymi "sporządzenia i kolportażu ulotek o treści nawołującej do zbrodni i zawierających fałszywe wiadomości mogące wyrządzić istotną szkodę interesom państwa polskiego".
Barbarę Galas (później Tomicką-Nowakowską) skazano na cztery lata więzienia, a Natalię Piekarską i Zofię Klimondę na trzyletni pobyt w zakładzie poprawczym. Piekarska przebywała m.in. w areszcie śledczym w Katowicach i w schronisku w Wodzisławiu Śląskim, skąd uciekła 24 września 1953. Pojmano ją w Gdańsku 2 czerwca 1955 r.
Do starej nazwy Katowic powrócono 21 października 1956 r., dekretem Rady Państwa.
(PAP)
